Sytuacja sprzed zmian

Okresem przełomowym w historii rozwoju problemu narkotykowego w Portugalii był czas po upadku dyktatury Salazara w 1974 r. Otwarcie się kraju na zewnątrz oraz napływ ludności z państw zdekolonizowanych przyniosły m.in. adaptację nowych trendów kulturowych.

Wśród nieznanych dotąd zjawisk znalazły się także narkotyki, które, choć nie zyskały popularności, stały się poważnym problemem. Było to wynikiem powszechnego braku wiedzy na temat zagrożeń związanych z substancjami psychoaktywnymi, np. potencjałów uzależniających "twardych" i "miękkich" narkotyków.

W latach 70. na rynku dominował haszysz, lecz kiedy w połowie lat 80. pojawiła się też heroina, wiele osób potraktowało obie substancje jako zamienniki. Wynikiem tego był jeden z najwyższych poziomów rozpowszechnienia używania opiatów w Europie, przy jednocześnie bardzo niskim odsetku używających narkotyków w ogóle. W latach 90. w Portugalii odsetek problemowych użytkowników opiatów pozostawał na podobnym poziomie jak w Wielkiej Brytanii czy Irlandii.

Reakcja na problem

Ówczesny rząd powołał w 1998 r. komisję ekspercką, której zadaniem było przygotowanie rozwiązań dla problemu narkotykowego. Eksperci opracowali kompleksowy pakiet rekomendacji, który w 2001 r. został przyjęty przez parlament prawie bez zmian.

W ten sposób wprowadzona została polityka oparta na filozofii redukcji szkód, z pierwszeństwem działań profilaktycznych skierowanych do określonych grup ryzyka (duże, ogólnospołeczne kampanie uznano za nieskuteczne), wprowadzono także na szeroką skalę leczenie substytucyjne dla osób uzależnionych od opiatów.

Jednym z podstawowych i niezbędnych elementów nowego podejścia była dekryminalizacja posiadania niewielkich ilości narkotyków na własny użytek.

Zasady wprowadzenia dekryminalizacji

Dekryminalizacja polega na niestosowaniu wobec drobnych przestępstw narkotykowych sankcji z zakresu prawa karnego, zwłaszcza ograniczenia lub pozbawienia wolności. Nie jest to zatem legalizacja narkotyków, ani depenalizacja. Ta ostatnia polega na złagodzeniu odpowiedzialności karnej za posiadanie niewielkiej ilości narkotyków, ale nadal czyn ten pozostaje przestępstwem, a ewentualne sankcje regulowane są przepisami kodeksu karnego.

W Portugalii wprowadzono tabelę ilości granicznych, jakie można posiadać na własny użytek. Odpowiadają one umownie przyjętym dawkom na dziesięć dni używania: dla konopi jest to 25 g, haszyszu – 5 g, kokainy – 2g, heroiny - 1g.

W przypadku zatrzymania przez policję osoby posiadającej narkotyki ale, których  ilość nie przekroczyła wartości progowych, następuje konfiskata substancji, a sprawę traktuje się jako wykroczenie, podchodzące pod prawo administracyjne. Zatrzymanej osoby nie wpisuje się do rejestru karnego (figuruje tylko w kartotece policyjnej i np. może zostać wezwana jako świadek), zostaje za to skierowana na rozmowę do tzw. Komisji Odwodzenia. W przypadku przekroczenia ilości progowych, sprawa jest kierowana do sądu.

Rola komisji

W skład tzw. Komisji Odwodzenia wchodzą osoby decyzyjne w kwestiach prawnych, pracownicy administracji oraz grupa tzw. wsparcia technicznego, czyli psychologowie, socjologowie i inni.

Rolą zespołu technicznego jest przeprowadzenie wywiadu, w celu określenia modelu używania substancji oraz oceny czynników ryzyka. Oprócz tego, wywiad jest ukierunkowany na uświadomienie zagrożeń związanych z zażywaniem narkotyków i możliwych konsekwencji prawnych. W przypadkach poważniejszych stawia się na oddziaływania motywujące do skorzystania z fachowej pomocy.

Następnie komisja ustala sankcje. Obejmują one formalne ostrzeżenie, mandat 40 EUR, a w przypadkach, gdy zażywanie substancji może być groźne dla osób trzecich, np. ze względu na wykonywany zawód – również poważniejsze kary, jak utrata prawa jazdy czy licencji zawodowej.

W przypadku zatrzymania po raz pierwszy, karę zawiesza się warunkowo na trzy miesiące. Zawieszenie może mieć miejsce także wtedy, gdy osoba godzi się poddać leczeniu lub oddziaływaniom profilaktycznym. Zdarzają się również wyjątkowe przypadki odstąpienia od kary, kiedy np. istnieje podejrzenie, że zatrzymany popełni przestępstwo aby zyskać środki na mandat.

Wyniki

Nowe podejście zaskutkowało zwiększeniem liczby osób objętych leczeniem. Oprócz tego wskaźniki i trendy używania narkotyków są w Portugalii zbliżone do średnich w Europie.