Odbywa się to poprzez podawanie preparatów, które mają na celu złagodzenie objawów towarzyszących odstawieniu substancji psychoaktywnych (tzw. zespołu abstynencyjnego). W wyniku udanej detoksykacji pacjent utrzymuje abstynencję bez objawów abstynencyjnych oraz zanika wykształcona w procesie uzależnienia tolerancja na efekty substancji.
Celem detoksykacji jest zatem:
- usunięcie uzależnienia fizjologicznego,
- ograniczenie/eliminacja objawów abstynencyjnych i towarzyszącego dyskomfortu,
- zaangażowanie pacjenta w proces leczenia uzależnienia i zapoczątkowanie długofalowej opieki psychoterapeutycznej i medycznej mającej na celu utrzymanie trwałej abstynencji.
Detoksykacja może być przeprowadzona w sposób ultraszybki (kilka godzin), szybki (kilka dni) - najczęściej w warunkach stacjonarnych lub stopniowo (kilka tygodni czy miesięcy) - w warunkach ambulatoryjnych.
Leczenie szpitalne prowadzi się w przypadkach, kiedy:
- objawy abstynencyjne mogą mieć intensywne nasilenie,
- mogą wystąpić powikłania ogólnomedyczne lub psychiatryczne (np. u osób z problemami somatycznymi lub obecnością powikłań w trakcie uprzednich detoksykacji w postaci np. napadów drgawkowych, zaburzeń świadomości),
- wymagane dawki leków są na tyle wysokie, że ich objawy uboczne (np. nadmierne uspokojenie) uniemożliwią prawidłowe funkcjonowanie,
- nie ma warunków na bezpieczną detoksykację ambulatoryjną i utrzymanie abstynencji (np. trudności w kontakcie z lekarzem, brak odpowiedzialnej osoby, która mogłaby monitorować leczenie, przebywanie w środowisku, gdzie dostęp do substancji jest bardzo łatwy itp.).
Leki stosowane w trakcie detoksykacji:
1) substancje, od których pacjent jest uzależniony (np. benzodiazepiny), których dawki są stopniowo zmniejszane w warunkach kontrolowanych;
2) leki, które mają efekt podobny do substancji uzależniającej (np. metadon w detoksykacji od heroiny, czy benzodiazepiny w detoksykacji od alkoholu) i których dawki są stopniowo zmniejszane w warunkach kontrolowanych;
3) leki, które specyficznie blokują zmiany towarzyszące zespołom abstynencyjnym (np. klonidyna lub lofeksydyna w detoksykacji opioidowej);
4) leki bezpośrednio zmniejszające intensywność objawów zespołu abstynencyjnego ( leki przeciwbólowe, tj: paracetamol czy ibuprofen, leki przeciwwymiotne, np. tietyloperazyna, leki przeciwlękowe np. lorazepam czy klonazepam, leki nasenne, np. zolpidem, trazodon).
Zespoły abstynencyjne wymagające zastosowania detoksykacji to najczęściej:
- opioidowy zespół abstynencyjny,
- zespół abstynencyjny po lekach uspokajających i nasennych.
W przypadku uzależnienia od opioidów tradycyjna detoksykacja w oddziale stacjonarnym trwa około 7-10 dni, w czasie których podaje się stopniowo zmniejszające dawki opioidu najczęściej metadonu lub morfiny, a przez ostatnie 1-2 dni stosuje się wyłącznie leczenie objawowe. Natomiast detoksykacja od leków uspokajających i nasennych trwa kilka miesięcy i polega na zastąpieniu leku, od którego pacjent jest uzależniony, lekiem, który cechuje się wolnym wchłanianiem i długim okresem półtrwania (klonazepam, chlordiazepoksyd, klorazepat), a następnie stopniowym zmniejszaniem dawki z pośrednimi okresami stabilizacji na niższej dawce.
Stosunkowo niewiele osób, które poddały się wyłącznie detoksykacji, jest w stanie utrzymać abstynencję i dlatego uważa się, że detoksykacja jest jedynie wstępem lub pierwszym etapem leczenia uzależnień (kontynuowanym w nurcie abstynencyjnym bądź substytucyjnym). Trudno się spodziewać, że krótki okres detoksykacji może doprowadzić do długotrwałych zmian, takich jak poprawa zdrowia fizycznego i psychicznego, poprawa relacji międzyludzkich, ograniczenie zachowań przestępczych czy poprawa sytuacji zawodowej. Detoksykację uważa się zatem za udaną, gdy nie tylko uzyskamy zaprzestanie codziennego używania substancji uzależniającej, ale też utrzyma się pacjenta w długofalowej terapii uzależnienia.
Opracowano na podstawie artykułu M. Wojnara (w trakcie publikacji).